Een gebouw op een bestaand gebouw, kan dat zomaar?
Daarom wordt er op dit moment veel onderzoek gedaan naar het verdichten van onze binnensteden zonder kwaliteit te verliezen. Daarvoor zijn verschillende methoden beschikbaar, zoals bouwen op nog open plekken of bestaande gebouwen vervangen voor iets groters en hogers. Maar er is een derde, veel duurzamere optie, namelijk hergebruik van bestaande gebouwen. Hierbij is het eventueel mogelijk om extra verdiepingen aan het bestaande gebouw toe te voegen, ook wel optoppen genoemd. Wat dat precies is? Deze blog gaat hier nader op in.
Mogelijkheden optoppen
De mogelijkheden voor optoppen in Rotterdam zijn onderzocht in het ontwerpend onderzoek Licht Verdicht (2017), waar ABT deelnam in één van de multidisciplinaire teams. Het onderzoek laat zien dat de verdichting van stedelijk gebied mogelijk is zonder de sloop van bestaande gebouwen.
Om te beoordelen of een gebouw geschikt is om op te toppen is gedegen archiefonderzoek nodig. Daarnaast het liefst ook (destructief) onderzoek naar de hoofddraagconstructie ter plaatse. Dergelijk vooronderzoek geeft inzicht in het gebouw. Hoe meer informatie bekend is, hoe beter kan worden ingeschat wat de mogelijkheden zijn voor het optoppen van het gebouw.
Quickscan hergebruik gebouwen 2.0
Om te onderzoeken wat de mogelijkheden zijn met een bestaand gebouw heeft ABT de ‘Quickscan hergebruik gebouwen 2.0’ ontwikkeld. Met deze methodiek kunnen we in een vroeg stadium op efficiënte en integrale wijze een eerste inzicht geven in de haalbaarheid van hergebruik van een gebouw.
ABT is de afgelopen jaren bij meerdere optopprojecten betrokken geweest door het doen van haalbaarheidsstudies of bij het uitwerken van het constructief ontwerp.
Asian Library
Van 2015 tot 2017 werkte ABT mee aan de uitbreiding van de Universiteitsbibliotheek van de Universiteit Leiden. In het originele ontwerp uit 1980 was al rekening gehouden met een verticale uitbreiding. Door de moderne opbouw kan de Asian Library nu weer jaren vooruit, zonder dat er een heel nieuw gebouw moest komen.
Ricardo Residences
In 2017 heeft ABT het constructieve ontwerp (DO) uitgewerkt voor de Ricardo Residences in Amsterdam. Het omvatte de transformatie van een bestaand kantoorgebouw naar woningbouw. De bestaande laagbouw is met één verdieping opgetopt en de hoogbouw met twee verdiepingen. Daarnaast zijn balkons aan het gebouw toegevoegd.
Optoppen: een duurzaam alternatief
Nu gebouwen meer en meer energiezuinig en efficiënt worden, verschuift de nadruk naar de zogenaamde ‘embodied carbon’. Embodied carbon is alle CO2 uitstoot van materialen en constructie tijdens de bouw.
Renovatie en/of hergebruik van bestaande gebouwen bespaart doorgaans 50 tot 75 procent van de embodied carbon in vergelijking met nieuwbouw. Dit geldt zeker wanneer de fundering en de hoofddraagconstructie behouden blijven, aangezien daar de meeste embodied carbon bevindt. Daarnaast worden de emissies voor het slopen bespaard. We leggen daarom de focus op de bestaande voorraad. Hergebruik is een enorme stap in het verkleinen van de milieubelasting.
Optoppen levert daarnaast andere voordelen op. Het zorgt er bijvoorbeeld voor dat de weinige open plekken die er nog zijn in de binnensteden open kunnen blijven. Overtollig regenwater kan zo gemakkelijker worden afgevoerd naar de bodem en het hitte eiland-effect blijft beperkt. Verder is optoppen vaak meer kostenefficiënt dan het bouwen van een geheel nieuwe constructie.
Integraal vraagstuk
Een bestaand gebouw verticaal uitbreiden of renoveren doe je niet alleen. In een bestaand gebouw zijn meer vaste randvoorwaarden dan in nieuwbouw en dat vraagt al in een vroeg stadium om een integrale aanpak. Teamleden moeten hierbij over de grenzen van hun eigen vakdiscipline heen kijken en daarnaar handelen.
Zo moet onderzocht worden of de draagconstructie en de fundering voldoende overcapaciteit hebben om extra gewicht te dragen, de stabiliteit van de optopping moet worden gewaarborgd, het gebouw moet aan alle bouwfysische eisen voldoen en er moet gekeken worden naar de akoestiek. ABT heeft de afgelopen jaren veel ervaring opgedaan met het ontwikkelen van bestaande gebouwen met een multidisciplinair team.
Daarnaast is ABT gespecialiseerd in advisering met betrekking tot betonherstel, advisering m.b.t. de draagkracht van de bestaande palen en in het versterken van constructies met lijmwapening. Al deze specifieke kennis vergroot de mogelijkheden tot hergebruik van het gebouw.
Toekomst
Er staan zowel binnen als buiten Nederland vele gebouwen met optop-capaciteit. Bij sommige gebouwen is er al vanaf het begin rekening gehouden met het potentieel toevoegen van verdiepingen. Andere gebouwen hebben een functieverandering ondergaan waardoor er extra capaciteit ter beschikking is gekomen. In alle gevallen is het mogelijk om kwaliteit toe te voegen zonder dat het bestaande gebouw verloren gaat.
De mogelijkheid tot optoppen is daarnaast groter als gebruik wordt gemaakt van lichtgewicht bouwmaterialen voor de nieuwbouw. Bij ABT zijn verschillende ontwikkelingen gaande, met in het bijzonder de HoutKern bouwmethode. Een lichtgewicht modulair en circulair bouwsysteem wat zeer geschikt is voor het binnenstedelijk bouwen.
Het is tijd dat we de mogelijkheden van het optoppen veel meer gaan benutten!
Foto header: © Jeroen Musch
Literatuur: Edens, C., Ibelings, H., & Heemskerk, E. (2017). Licht verdicht: Grensverleggende ideeën voor optoppen in de binnenstad van Rotterdam. Amsterdam?: BNA Onderzoek.