Monumentale uitdaging: het TextielMuseum naar de toekomst brengen
Dat was de onderliggende vraag van het ontwerpend onderzoek dat architectenbureau Mecanoo samen met ABT uitvoerde voor het Tilburgse Mommers-Drögecomplex. De wens: een samenhangend TextielCluster bestaande uit een vernieuwd TextielMuseum, het TextielLab en een nieuwe TextielCampus waar straks onderwijsinstellingen en bedrijven samenwerken aan textielinnovaties en -onderzoek.
De kracht van ontwerpend onderzoeken
Het startpunt van het onderzoek was het in kaart brengen van de wensen en eisen. Hierbij werkten Mecanoo en ABT intensief samen met de opdrachtgever, de gemeente Tilburg, en een team van het TextielMuseum en de TextielCampus. “Het huidige complex is een conglomeraat van rijksmonumentale gebouwen met verschillende typologieën en bouwstijlen. Daar zit ook een groot deel van de complexiteit van de opgave”, legt technisch ontwerpleider Frank Hofmans uit. “Ieder gebouw heeft een eigen verhaal en het te maken nieuwe verhaal moet daarbij aansluiten zodat er een samenhangend geheel ontstaat. Dit bereiken we via onderzoekend ontwerpen, en ontwerpend onderzoeken”, aldus Frank. “Hierbij inventariseer, kwalificeer en waardeer wat er is, zet je dat af tegen de wensen, en ga je vervolgens integraal aan de slag met een nieuw ontwerp”. Adviseur duurzaamheid Peter Mensinga knikt: “Omdat je met respect voor de historie wil werken, moet je bij dit soort gebouwen echt goed creatief doordenken om tot eenvoudige interventies te komen. Daar tijd en ruimte voor maken en met elkaar over in gesprek gaan, is essentieel.”
“Ontwerpend onderzoeken en onderzoekend ontwerpen is bij dit type opgaven de crux.”
Van wensen naar ingrepen
In het ontwerpend onderzoek speelde de routing binnen het toekomstige vernieuwde complex een grote rol: hoe leiden we de bezoekers straks logisch door het TextielCluster heen? Mecanoo ontwierp onder meer een nieuwe, gezamenlijk entree en de Makersstraat. “De Makersstraat is een overkapte doorgang tussen de bestaande gebouwen. De overkapping zal voor een soort van semiklimaat zorgen, waarbij de huidige buitengevels binnenwanden worden; dat scheelt een hoop vierkante meters in gevelaanpak”, licht Frank toe.
Het verduurzamen van het complex – met oog voor het monumentaal erfgoed – is een van de grootste uitdagingen. “We willen het monument eer aan doen, de ecologische voetafdruk laag houden, én programmatisch en functioneel dezelfde standaarden behouden of zelfs hogere nastreven”, legt Peter uit.
Constructief onderzoek in de praktijk
Het ontwerpend onderzoek leidde tot onverwachte ontdekkingen, zoals bij de voormalige spinnerij. “Tijdens het vaststellen van de constructieve capaciteit ontdekten we dat bepaalde ingrepen die in het verleden waren voorgesteld, niet als zodanig waren uitgevoerd”, vertelt Frank. De houten draagconstructie werd vervolgens uitgebreid onderzocht. Uit dit onderzoek bleek dat deze niet voldeed
en binnen afzienbare termijn moest worden versterkt. “We zijn vergaand bezig geweest om tot de kern te komen: hoe werkt de constructie, en waar haalt deze smalle, langgerekte constructie zijn stabiliteit uit? Vervolgens konden we met gerichte specifieke interventies de constructie laten voldoen aan de huidige eisen.”
Een museaal klimaat in een monumentaal gebouw
Een concreet voorbeeld van deze problematiek is de wisselexpositieruimte, die hoge eisen stelt aan het binnenklimaat. Frank: “Wanneer het museum uitgeleende collectiestukken tentoonstelt, moet je deze na de expositie in dezelfde conditie teruggeven. Ga je dan een ruimte van vloer tot plafond klimatiseren, kan dat technisch en wat is het effect op het monument? Een doos-in-doosconstructie, waarbij een thermische binnenschil zorgt voor de juiste klimaatomstandigheden zonder aanpassingen aan de monumentale buitenkant, kan dan een goede oplossing zijn.”
Peter voegt toe: “Klimaatregulering is sowieso een van de grotere opgaves. Het vernieuwde TextielMuseum krijgt beter geconditioneerde ruimtes. Dit kost energie, en hoe houd je een culturele instelling in stand als die kosten stijgen? Idealiter passen we lagetemperatuurverwarming en een bodemwarmtewisselaarsysteem toe. Zo maak je een enorme verduurzamingsslag én houd je de kosten in de hand.”
“Wil je met respect voor de historie werken dan moet je echt goed creatief doordenken om tot eenvoudige interventies te komen.”
Respect voor al het bestaande: de volgende stap
De gemeenteraad van Tilburg heeft inmiddels groen licht gegeven om het ontwerpend onderzoek verder uit te werken tot een definitief ontwerp waarbij nog diverse uitdagingen wachten. Frank en Peter kijken met trots terug op het project tot nu toe. “Toch zouden we, in algemene zin, graag nog stappen zetten als het gaat om behoud van bestaande gebouwen”, geeft Peter aan. “Waar het behoud van monumentale panden redelijk genormaliseerd is, behandelen wij graag ook oudere gebouwen die nog niet monumentaal zijn op deze manier. Er zijn immers nog veel meer mooie, bestaande gebouwen die deze aanpak van behoud en verduurzaming verdienen”. Frank valt hem bij: “Ontwerpend onderzoeken en onderzoekend ontwerpen is dan de crux. Daarmee kom je tot nieuwe inzichten die nodig zijn voor verduurzaming. Dit proces is wezenlijk anders dan bij nieuwbouw, en meer dan de moeite waard: zo gaan bestaande gebouwen excelleren met respect voor het verleden.”
Dit artikel is gepubliceerd in de zomer 2025 editie van ABT Magazine